खेळ नुसता…. टक टक्काक टक!

"अरे टोण्या, जागचा हाल ना... मूव्ह लेका मूव्ह.. एका जागी उभा काय राहतोस?"

 

टक टक..टक टक....टक टक्काक टक… हा आवाज ध्यानीमनी असायचा….कित्येक वर्षं! खेळतानाही मनातल्या मनात स्वत:शीच बोलणं चाललेलं असायचं. कधी कधी मात्र मनातले बोल तोंडातून उमटायचे, "अरे टोण्या, जागचा हाल ना..". जेमतेम ९ X ५ फूट टेबल ते, पण आजूबाजूचं भान सुटून सगळं जग जणू त्या टेबलावर असायचं!

टेबल टेनिसची गोडी लहानपणीच कधी लागली सांगता येत नाही. काहीतरी आठवतंय ते असं की मी साधारण पाच-सहा वर्षांचा असताना कॉलनीतल्या श्यामकाकाकडे टेबल टेनिसची पहिली रॅकेट पाहिली होती. पांढर्‍या शुभ्र कव्हरमधे ठेवलेली, हिरव्या रंगाचं गुळगुळीत रबर लावलेली ती रॅकेट अजूनही जश्शीच्या तश्शी आठवतेय. त्या गुळगुळीत रबरावरून हात फिरवताना वाटायचं हा काहीतरी खूप छानच खेळ असणार... आपल्याला खेळता यायला हवा. लहानपणीची एक गंमत असते की खेळांमधला सगळ्यात चांगला भाग म्हणजे आपल्याला पाहिजे ते कल्पनाविश्व हाताशीच असतं! लहान मुलांना कुठल्याही साधनांतून कुठलाही खेळ मन लावून खेळता येतो. आम्ही पेरूच्या फांदीला क्रिकेटची बॅट म्हणूनही वापरलंय आणि बॅट्समनच्या मागे स्टंप्स म्हणून पाट/लाकूड/विटांची चवड/भिंत ह्यापैकी काहीही चालवून घेतलंय. ह्यातलं काहीच नसेल तर बॅट्समनच्या कंबरेइतक्या उंचीखालून बॅट आणि बॅट्समनच्यामधून बॉल मागे गेला की बॅट्समन आउट हे ही मान्य करून खेळायचो. आम्ही त्या वयात मग मित्रांबरोबर घराच्या व्हरांड्यात चक्क जमिनीवर बसून टेबल टेनिस खेळायचो! हो, बरोबर लिहिलंय ... 'जमिनीवर' बसून 'टेबल' टेनिस खेळायचो. आमच्यासाठी व्हरांड्याची जमीनच टेबल असायची आणि घरातल्या कंपास बॉक्स किंवा चपटे डब्बे म्हणजे टेबलाच्या दोन बाजू करणारे नेट! एखाद्या वहीचा पुठ्ठा ही आमची रॅकेट असायची पण टेबल टेनिसचा बॉल मात्र खरा असायचा.. त्यात तडजोड नाही!

थोडा मोठा व्हायला लागलो तसा मग टेबल टेनिसच्या खर्‍या टेबलासमोर उभा राहिलो की चक्क साक्षात्कार व्हायचा -- अरे व्वा! टेबलाच्या लेव्हलपेक्षा आपली उंची थोडी जास्त आहे आणि त्यामुळे आपल्याला मधल्या जाळीतून समोरचा खेळाडू दिसतोयसुद्धा! अशातच एक दिवस माझ्या काकाने खास माझ्यासाठी टेबल टेनिसची रॅकेट विकत आणली. माझ्या आठवणीतली ती माझी पहिली सरप्राइज गिफ्ट! काका ऑफिसमधून येताना रॅकेट घेऊन आला पण त्याने आमच्या घराआधी एक घर सोडून अलीकडच्या घराच्या खिडकीवर रॅकेट ठेवून दिली होती. सायकलची घंटी 'ट्रिंग ट्रिंग' वाजवत घरी आलेला तरुण काका आज तीस-पस्तीस वर्षांनंतरही नीट आठवतोय. मग माझ्या छोट्या हाताला धरून तो त्या खिडकीकडे घेऊन गेला जिथे रॅकेट लपवून ठेवली होती. मास्टर कार्डची जाहिरात करणार्‍यांनी तो प्रसंग पाहिला असता तर त्यांनी तो जाहिरातीत नक्की वापरला असता आणि लिहिलं असतं, "जॉय इन नेफ्यूज आइज.. प्राइसलेस!"

माझी आई पुण्याला महाराष्ट्रीय मंडळाच्या कटारिया हायस्कूलमधे शिक्षिका होती. कधी कधी तिच्याबरोबर तिच्या शाळेत थोडा वेळ थांबायला लागायचं. मग आठवी-नववीतली मुलं टेबल टेनिसच्या खोलीत खेळत असली की मी तिथे नक्की पडीक असायचो. तसंच आमचे आप्पा बँक ऑफ इंडियात होते. ते अलका टॉकीजच्या शेजारच्या ब्रँचमधे होते तेव्हा शनिवारी दुपारी बँकेच्या वेळेनंतर तिथे जायला मिळायचं. बँकेतले काही काका टेबल टेनिस खेळत असायचे. त्यांना खेळताना बघतच रहायचो. संध्याकाळी समोरच्या 'दरबार' रेस्टॉरंटमधे 'दरबार स्पेशल' भेळ खायचो आणि मगच घरी यायचो.

सातवी- आठवीच्या सुमारास खर्‍या अर्थाने टेबल टेनिस खेळायला सुरूवात केली. आंतरशालेय स्पर्धांतून आणि मग आंतरमहाविद्यालयीन स्पर्धांतून खेळायची मजा भन्नाटच असते. माणूस जसा पहिलं प्रेम जन्मभर विसरत नाही तसाच आंतरशालेय स्पर्धांमधला पहिला प्रतिस्पर्धीही जन्मभर विसरत नसावा. तसं म्हटलं तर पहिल्यांदा केलेल्या बर्‍याच गोष्टी माणूस विसरत नाही पण नाही त्या तपशीलात कशाला शिरा! ह्या आंतरशालेय स्पर्धा म्हणजे माहोल असायचा एकदम! स्पर्धेच्या ठिकाणी पोचलो की मोठ्या हॉलमधे सात-आठ टेबल्स मांडलेली असायची. वेगवेगळ्या टेबलवरच्या गेम्सचा स्कोअर वेगळा असायचा. ज्या टेबलवर जो स्कोअर असेल त्या स्कोअरप्रमाणे त्या टेबलसमोरच्या प्रेक्षकांमधून 'बक अप!', 'चिअर अप!', 'कमॉन फाईट, फाईट!' असे असंख्य उद्गार ऐकू यायचे. त्या सगळ्या कोलाहलातून खेळाडू आपापला खेळ खेळत असायचे. आतासुद्धा कुठलीही टेबल टेनिस स्पर्धा बघायला जाल तर हेच दृश्य दिसेल.

माणसाला छंद असावा! त्यातूनही एखादा खेळ खेळण्याचा छंद तर असावाच असावा. नुसता खेळ मन लावून खेळल्याने कित्येक वेगवेगळ्या अनुभवांनी मन समृद्ध होत जातं! सगळ्यात महत्त्वाची गोष्ट समजते ती म्हणजे हरलो तरी पुन्हा प्रयत्न करायचा. पराभव खुल्या दिलाने पचवायला शिकणं हे तर आयुष्यात ठायीठायी उपयोगी पडतं. जिंकण्याची जिद्द असते पण त्यासाठी शॉर्टकट नसतो हे समजायला लागतं. टेबल टेनिस काय सोप्पं आहे असा सर्वसाधारण गैरसमज असतो. मला तरी वाटतं की एकंदरच मनाची एकाग्रता वाढवायला टेबल टेनिसची खूप मदत होते. एकतर टेबल तसं छोटं असतं आणि खेळण्यात जम बसायला लागल्यावर फटक्यांचा वेगही वाढायला लागतो. मग आपल्याकडून चूक होऊ न देण्याचा प्रयत्न करण्याचा सगळ्यात उत्तम मार्ग म्हणजे चेंडूचा टप्पा बघणं! "टप्पा बघ रे, टप्पा बघ!" असं म्हणणं खूप सोपं असतं पण तो टप्पा खरंच बघणं ... खरंतर प्रत्येक फटक्याला बघत राहणं अवघड असतं. टप्पा बघायचा म्हणजे पर्यायाने चेंडू सतत बघत रहावा लागतो आणि एकाग्रता ढळली की काम तमाम.. फटका चुकतोच! कुठल्याही खेळात खेळाडूला सगळ्यात महत्त्वाची गोष्ट करायची असते ती म्हणजे स्वतःचं डोकं शांत ठेवणं. त्याशिवाय खर्‍या अर्थाने खेळाची मजाच घेता येत नाही.

स्मरणशक्ती (मसल मेमरी!) ह्या मस्त प्रकाराची नकळत ओळख होत जाते. आपलं शरीर म्हणजे एक फँटास्टिक प्रकार आहे. आता काही दिवसांपूर्वी आमच्या कंपनीत एक टेबल टेनिसची स्पर्धा होती. न्यू यॉर्कमध्ये 'स्पिन न्यू यॉर्क’' नावाची जागा आहे. एकदम अमेरिकन स्टाईलप्रमाणे खेळाला मनोरंजनाची फोडणी दिलेली जागा आहे. बेसमेंटच्या मोठ्या हॉलमधे दहा-बारा टेबल्स, मधूनमधून ठेवलेले सोफा सेट, खायची-प्यायची सोय असं बरंच काही. खायची-प्यायची सोय म्हणजे बार हवाच आणि तो आहेच! बियर/वाईन वगैरे घेत, काहीतरी खात-पीत टेबल टेनिस खेळणारे लोक मी पहिल्यांदा ह्या 'स्पिन न्यू यॉर्क'मधे पाहिले! तर ह्याच ठिकाणी आमच्या कंपनीचाही एक इवेंट होता. मी जवळपास दोन वर्षांनी वगैरे खेळत होतो. काय आहे ना .. लहानपणी खे़ळताना त्रास असा होता की पुढे वाकूनही नेटपर्यंत हात पोचायचा नाही कारण उंची पुरायची नाही. आता मोठेपणी वेगळाच त्रास आहे! नेटपर्यंत हात पोचवायला जावं तर आताही हात पोचत नाही कारण नेमकं पोट मधे येतं आणि टेबलला अडतं! कंपनीच्या स्पर्धेत मला एक फटका मारायचा होता आणि मला कळत होतं की फटका मारण्याआधी आपला डावा पाय टेबलच्या डाव्या बाजूला चेंडूच्या आडव्या रेषेत यायला हवा. आता काय इतक्या पटकन आपल्या हालचाली होणार नाहीत असं वाटत असतानाच माझ्याही नकळत माझा डावा पाय चेंडूच्या आडव्या रेषेत पोचलाही होता. शाळाकॉलेजच्या वयात पायात बसलेल्या हालचाली आता कित्येक वर्षांनंतरही पायाला आठवत होत्या. दॅट्स 'मसल मेमरी' माय फ्रेंड्स... मसल मेमरी!

टेबल टेनिसचं एक बरं असतं! रॅकेट आणि चेंडू दोन्ही छोटे असल्याने सहज बॅगेत वगैरे टाकून कुठेही नेता येतात. शिवाय इनडोअर खेळ असल्याने पावसाची वगैरे फिकीर नॉट! बाहेर बदाबदा पाऊस कोसळत असला तरी टेबल टेनिस खेळणार्‍याला काही फरक पडत नाही. ऐन तारूण्यात ह्या खेळाची नशा चढली ना तर -- बाहेर मस्त रिमझिम पाऊस पडतोय, प्रेयसीला बाईकवर घेऊन लोणावळ्याला जायचं, पावसात भिजत एकमेकांच्या हातात हात गुंफून धुंदपणे चालत जायचं -- हे सगळं करण्याआधी टे टे वीर म्हणेल, "थांब जरा! तासभर खेळून येतो!!" अगदी श्रीदेवीचं 'काटें नहीं कटतें ये दिन ये रात...' वगैरे गाणं बघतानाही पैलेछूट त्याच्या मनात येईल - ह्या साडीच्या कापडाचे नेट चांगले होईल! मला तर वाटतं आजकाल बिपाशा, मल्लिका, मलायका वगैरे ललना टेबल टेनिसच्या नेटचीच लांबी-रूंदी (थोडीथोडीच) वाढवून मग त्यालाच आपले कपडे म्हणत असाव्यात.

खेळण्याचा निखळ आनंद ह्याशिवाय टेबल टेनिसने मला दिलेली दुसरी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे मित्र परिवार! टेबल टेनिस खेळताना वेगवेगळ्या प्रकारचे लोक भेटत गेले आणि मैत्र वाढत गेलं. एकेका खेळाडूची तर्‍हा निरनिराळी. कुणी स्वतःला जॉन मॅकेन्रोचा अवतार समजत असे आणि तो जो तापटपणा टेनिस कोर्टवर दाखवायचा तसाच तापटपणा काहीजण टे. टे. खेळताना दाखवायचे. शिव्यांच्या शब्दकोशात आपसूकपणे छान वाढ व्हायची. काहीजण त्याच्या अगदी उलटे! ते जणू बियॉन बोर्गच्या डोक्यातल्या बर्फाचे तुकडे आपल्या डोक्यात फिट करवून यायचे. पॉईंट जिंको वा हरो, सामना जिंको वा हरो त्यांच्या चेहर्‍यावरचा शांतपणा बदलायचाच नाही. माझी खात्री आहे की टेबल टेनिस शांतपणे खेळणारा माणूस बायकोबरोबरच्या भांडणातही शांतच असेल. खरं म्हणजे भांडण फारसं होतच नसेल कारण भांडण होण्यासाठी दोन्ही बाजूंनी आवाज व्हायला हवा. इथे तर बायको शेवटी वैतागून म्हणत असेल, "अरे! मी तुझ्याशी बोलतेय, भिंतीशी नाही!”

खेळणार्‍यांमधे सगळ्यात बेष्ट प्रकार म्हणजे तावातावाने खेळणारे! तुम्ही बघा -- बॅडमिंटनही इनडोअर खेळ आहे पण शर्ट खुंटीला टांगून, फक्त बनियनवर बॅडमिंटन खेळणारे सहसा कुणी दिसणार नाहीत! आपल्याकडे टेबल टेनिस खेळताना काही जण हा प्रकार फारच आवडीनं करतात. हरलेल्या प्रत्येक पॉइंटनंतर त्यांचे, "थांब रे, आता बघतोच नक्की!" वगैरे उद्गार, रॅकेट धरलेल्या हाताच्या पंजावर फुंकर मारणं वगैरे प्रकार वाढतच जातात. अगदी पायात ठराविक प्रकारचे चांगले स्निकर्स असतील तरच टेबल टेनिस खेळणार्‍यांपासून ते हटकून अनवाणी पायाने खेळणारेही दिसतात! व्यक्ती तितक्या प्रकृती हे टेबल टेनिसबाबतीत पूर्ण सत्य आहे. त्याच्या अगदी उलटा प्रकार म्हणजे फारसे गिमिक्स न करता, ज्या हातात रॅकेट नाहीये त्या हाताची कमीत कमी हालचाल करत, सर्विस केल्यानंतर तिसर्‍या-चौथ्या फटक्यालाच 'ओपन' करणारा, प्रत्येक फटका मारताना चेंडूचा टप्पा बघणारा आणि त्याप्रमाणे पायांचीही योग्य ती हालचाल करणारा कुणी दिसला की विचारायचं -- पुण्याला अजेय सिधयेंकडे टेबल टेनिस शिकलास का? एका ओळीत आठपेक्षा जास्त शब्द न लिहू देणार्‍या ‘चितळे’ मास्तरांप्रमाणे मी आता सांगितली ती अजेय सिधयांची वैशिष्ट्ये!

टेबल टेनिसबद्दल इतकं लिहिल्यावरही आयुष्यातल्या पहिल्या सामन्याबद्दल काहीच बोललो नाही तर हा लेख अपुराच राहील ना! मला आठवतंय आंतरशालेय स्पर्धेत पहिल्यांदा भाग घेतला तेव्हा मी सातवीत होतो. तो पर्यंत टेबल टेनिस म्हणजे अंदाज पंचे दाहोदरसेच होतं. शा़ळेच्या संघातून नाव दिल्यावर काही दिवसांतच समजलं की स्पर्धांमधे 'ड्रॉ' नावाची काहीतरी भानगड असते. एकूण माहितीत एवढी भर पडली होती की माझ्या आयुष्यातला पहिलावहिला सामना 'चौगुले' आडनाव असलेल्या खेळाडूशी होता. ही माहिती समजल्यानंतर रोज शाळेत प्रॅक्टिस करताना मनात 'चौगुले', 'चौगुले' असा जप चालायचा! जणू काही टेबल टेनिसची प्रॅक्टिस करताना मनातल्या मनात 'कबडडी'.. 'कबड्डी' म्हणायचो! असं म्हणतात की मुघलांच्या घोड्यांना तळ्यातलं पाणी पितानाही पाण्यात संताजी-धनाजी दिसायचे. तसाच मला कधीही न पाहिलेला 'चौगुले' दिसायचा!

शेवटी एकदाचा स्पर्धेचा दिवस उजाडला. टेबल टेनिसच्या स्पर्धेसाठी नक्की कसं तयार होऊन जायचं इथपासूनच सुरूवात होती! थोडक्यात सगळा आनंदीआनंदच होता. बराच विचार करून मग मी एकदम शहाण्या बाळासारखा हाफ पँट आणि चक्क हाफ शर्ट घालून गेलो! तेही शर्ट व्यवस्थित खोचून बिचून गेलो होतो! तुमच्या डोळ्यांसमोर अजूनही चित्र पूर्ण स्पष्ट झालं नसेल तर 'गटणे' हातात टेबल टेनिसची रॅकेट घेऊन निघालाय इतकंच डोळ्यासमोर आणा! आता बरोब्बर समजलं ना? द्या टाळी! हातात टेबल टेनिसची जी रॅकेट होती ती ही ह्या बाळबोध वळणाला साजेशीच होती. फळकुटावर गोळ्या-गोळ्यांचं रबर चिकटवलेलं असल्याने त्याला रॅकेट म्हणायचो इतकंच! अर्जुन रामपाल सिनेमात असतो म्हणून त्याला अ‍ॅक्टर म्हणतात तसंच! आंतरशालेय स्पर्धांसाठी पेरूगेट भावे स्कूलमधे पोचल्यावर खर्‍या अर्थाने टेबल टेनिसचा माहोल दिसला आणि अगदी मनापर्यंत जाणवला. बस्स..तबियत खुश हो गई इतनाही कहना काफी है! पहिला झटका बसला तो 'चौगुले'बरोबर सामना सुरू करताना पहिले काही सरावासाठीचे फटके मारताना! सर्वात महत्त्वाची गोष्ट ही जाणवली की आपल्याकडे बॉल येताना खूप वेगाने येतो आहे. एकदोन फटक्यांतच नक्की काय फरक होता ते समजलं. क्रिकेटमधे आपल्याकडच्या 'पाटा' विकेट्सवर खोर्‍याने धावा काढणारे वीर ऑस्ट्रेलियाच्या वेगवान विकेट्सवर धावपळ का करायचे ते एका झटक्यात समजलं! एकूणच प्रॅक्टिस आणि मॅच ह्याच्यात काहीच साम्य नव्हतं!! एवढी कथा सांगितल्यावर 'चौगुले'ने सामन्यात मिटक्या मारत माझा फडशा पाडला हे वेगळं सांगायला हवं का? हां, पण त्या दिवसापासून टेबल टेनिस म्हटल्यावर सुरू होणारी एक्साईटमेंट आजतागायत आहे. हा लेख वाचून तुम्हालाही टेबल टेनिस खे़ळायची इच्छा झाली तर जरूर कळवा. पुन्हा खेळायला मजा येईल, तुम्ही मॅकेन्रोचे अवतार आहात की बोर्गचे ते कळेल आणि मित्र परिवारात भरही पडेल!