बूम बूम बुमराह म्हणत क्रिकेटप्रेमी आनंदित का होतात? भारतातलेच नाही तर जगभरातले एकाहून एक महान गोलंदाज, फलंदाज, समालोचक बुमराहचं कौतुक का करतात? जसप्रीत बुमराह आला की लहान असल्यापासून बॅटिंगपेक्षा बॉलिंगवर काकणभर जास्त प्रेम करणारे, चांगली बॅटिंग करता येते पण बॉलिंग करायला जास्त आवडणारे माझ्यासारखे (मोजके) लोक का उत्सुकतेने बघतात त्यासाठी तर ह्या गप्पा! लेख आहे म्हणून लिहिलाय असं म्हणूया पण मला माहिती आहे तुम्ही वाचताय म्हणजे आपल्या गप्पाच सुरु होतायत. या, जरा चंची उघडून पारावर बसू!
पैलेछूट आपण असं करूया की आकडेवारी बाजूला ठेवुया! गुगलबाबा जे सहज सांगू शकतो ते इथे नमूद कशाला करत बसायचं? ह्याचा अर्थ आकडेवारीला काही महत्व नाही असं नाही! ते आहेच आणि त्या निकषावर तर बुमराह महान आधीच झालाय. असं म्हणतात 'जे मोजता येतं ते महत्वाचं असतंच असं नाही आणि जे महत्वाचं असतं ते मोजता येतंच असं नाही!' Everything that can be counted does not necessarily count, everything that counts cannot necessarily be counted.”
बुमराह किती विकेट्स घेतो हे जितकं महत्वाचं आहे त्यापेक्षा तो अचूक वेळी विकेट्स घेतो ते महत्वाचं आहे. तो प्रतिस्पर्धी संघाला किती धावा काढू देत नाही हे जितकं महत्वाचं आहे तसंच तो धावा रोखून एका बाजूने असा काही दबाव तयार करतो की दुसऱ्या बाजूने गोलंदाजी करणाऱ्या त्याच्या सहकाऱ्याना विकेट्स मिळतात ते महत्वाचं आहे. त्याचे काही स्पेल्स असे असतात की फलंदाजच काय टीव्हीवर सामना बघताना आपल्यालाही तो दबाव जाणवतो. त्याच्याबरोबर कसोटी, एकदिवसीय, टी२० असं अनेक प्रकारचं क्रिकेट अनेक वर्षं खेळल्यानंतरही, भारतीय संघ आणि मुंबई इंडीयन्स ह्या संघाचे नेतृत्व करूनही चक्क कप्तान रोहित शर्मा म्हणतो की बुमराह काय करू शकतो ते मला माहिती आहे पण तो कसं करतो ते मलाही माहिती नाही तर इतरांची काय कथा! लक्षात घ्या रोहित शर्मा यशस्वी कप्तान आहेत त्याचं एक कारण म्हणजे तो योग्य वेळी गोलंदाजीत बदल करतो. तर असा रोहित म्हणतो की बुमराह कसं करतो ते माहिती नाही तर कुछ तो खास बात है यार!
फलंदाजांसमोर दोन-तीन पर्याय असतात. एक तर शक्य तेवढा किल्ला लढवून बुमराहची ओवर खेळून काढायची! म्हणजे चक्क सहा चेंडू एकट्याने खेळायचे! फलंदाजाच्या दृष्टीनं ह्यात भानगड अशी असते की त्यातल्या एखाद्या चेंडूवर विकेट जाणं शक्य असतं! ह्यात अजून एक भानगड म्हणजे त्याचे सहा चेंडू खेळायचे म्हणजे त्याला आपली विकेट सेट अप करायला जणू मदतच करायची! दोन - तीन चेंडू असे आउट स्विंग होणार आणि फलंदाजाची बॅट अशी वळणार जशी चालताना शेजारून एखादी पैठणी गेली की वळणारी नजरच! पैठणीसाठी तर बायकांचीही नजर वळते! आउटस्विंगच्या मोहजालातुन वाचताना फलंदाजाच्या मनातले विचार आपल्याला वाचता येतात – यॉर्कर कधी? आउट स्विंग, इन स्विंग, बाउन्सर, कटर्स, स्लोअर वन, यॉर्कर असे सगळे प्रकार बुमराह एक से एक भन्नाट प्रकारे टाकतो आणि सातत्याने टाकत राहतो.
बुमराहचा यॉर्कर येतो आणि फलंदाज एका जागी खिळून राहतो. त्याच्या हात आणि पायाचं कोऑर्डिनेशन चुकतं. बॅट आणि पॅडमधून हत्ती जाईल इतकी जागा अचानक मोकळी झाली आहे असं वाटतं. कुणाला काही समाजायच्या आधी अगदी पायाच्या बुंध्यात अचूक टप्प्यावर यॉर्कर पडतो आणि त्रिफळा उडतो! काय म्हणता राव विश्वास नाही! चला एक करा - यू ट्यूबवर जा आणि नुसतं 'bumrah yorker to ollie pope' शोधा. तो विडीयो बघून घ्या, मी बसलोय इथे पारावर निवांत!
आलात? तर काय म्हणत होतो आपण की फलंदाज अजून काय करू शकतो? जमेल तेव्हा एक धाव घेऊन बाद होणं थोडं ढकलू शकतो. नाहीतर मग एखादा पाकिस्तानाच्या रिझवानसारखी आततायी हालचाल करून बाद होऊ शकतो. रिझवानची २०२४ च्या टी२० विश्वचषकातली विकेट म्हणतोय मी. रिझवानने बुमराहला फटका मारायचा प्रयत्न केला आणि त्रिफळा उडाला. वसीम अक्रम हा पाकिस्तानचा महान माजी गोलंदाज सामन्यानंतर म्हणालाही - अब रिझवान को मैं बताऊंगा कि मेन बोलर आया है और विकेट लेने आया है!
बुमराहबद्दल असं ऐकण्यात येतं की तो मानसिकदृष्ट्या अत्यंत कणखर आहे. त्याचं बालपण खडतर गेलं. तो फक्त पाच वर्षांचा असताना त्याचं पितृछत्र हरपलं. त्याच्या आईचा परिस्थितीशी लढा बघत, परिस्थितेची जाणीव ठेवत, बुमराह मोठा झाला. आकङेवारीप्रमाणे ही माहितीही गुगलबाबा सांगेल त्यामुळे इथे पुन्हा लिहीत नाही. असं म्हणतात की आयुष्यातली पहिली दोन दशके ज्या व्यक्तीला अनेक गोष्टींसाठी 'नाही' ऐकावं लागतं ती व्यक्ती नंतर मानसिकदृष्ट्या कणखर होते. बुमराहकडे सतत शिकायची वृत्ती आहे आणि त्याला महान गोलंदाजांबद्दल आदर आहे. त्याचा एक इंटरव्यू प्रसिद्ध आहे जिथे तो म्हणाला की मी नवखा होतो तेव्हा सिनियर खेळाडूंना खूप प्रश्न विचारायचो आणि मला शिकायला मिळालं. हुकमी यॉर्कर टाकण्यासाठी कस्सून केलेल्या सरावाची गरज असते तशी मनाच्या कणखरपणाची गरज असते. यॉर्कर थोडा चुकला की फुल टॉस जवळपास ठरलेला आणि फलंदाजांसाठी फुल टॉस म्हणजे खाऊच! बुमराहच्या गोलंदाजीतली एक महत्वाची गोष्ट म्हणजे त्याला कुठला चेंडू कधी टाकायचा ते माहिती असतं. एकंदर खेळपट्टी, हवामान, प्रतिस्पर्धी ह्या सगळ्याचा अंदाज घेऊन कुठल्या प्रकारचे चेंडू टाकायचे नाहीत ते समजतं आणि जमतंही! हे अवघड आहे! मुळात विविध प्रकारचे चेंडू परिणामकारकपणे टाकणं हे कौशल्याचं काम आहे. त्यात परिस्थितीप्रमाणे ठराविक चेंडू टाकायचे नाहीत ह्यात कौशल्याइतकाच मानसिक कणखरतेचा भाग आहे.
टी२० चा विश्वचषक भारतीय संघाने नुकताच जिंकला. त्यातल्या शेवटच्या उत्कंठावर्धक ओव्हर्स आठवा. दक्षिण आफिकेचा क्लासन पूर्ण भरात खेळताना, स्लोअर वन टाकायची स्वतःची पूर्ण क्षमता असूनही, बुमराहने तो चेंडू टाकणं कटाक्षाने टाळलं. त्याचं कारण म्हणजे चुकूनही चेंडू क्लासनच्या बॅटच्या पट्ट्यात बसला असता तर षटकार नाही तर निदान चौकार तरी गेला असता.
अचूक टप्प्यावर गोलंदाजी करणं तर बुमराहची खासियत आहे. टप्प्यावर हुकमी सातत्य असणाऱ्या न्यूझीलंडचा रिचर्ड हॅडली, ऑस्ट्रेलियाचा ग्लेन मकग्रा, वेस्ट इंडिजचा कर्टली अँब्रोज अश्या गोलंदाजांच्या पंक्तीला आपल्या भारताचा बुमराह आहे. बुमराहची गोलंदाजी खेळताना प्रतिस्पर्ध्यांची होणारी धावपळ बघताना आता चाळीशीपुढे असलेलया भारतीय क्रिकेटप्रेमींना खरा आनंद काय होतो माहितीय?भारतीय वेगवान गोलंदाजी भक्कम झाली आहे. मोहम्मद सिराज, मोहम्मद शामी, अर्शदीप सिंग, आणि त्यांचा म्होरक्या जसप्रीत बुमराह! मयांक यादव, उमरान मलिक, शिवम मवी, प्रसिध कृष्णा असे अनेक रांगेत आहेत. अर्थात आतापर्यन्तच्या वाटचालीत जवागल श्रीनाथ, झहीर खान, इरफान पठाण, भुंवनेश्वर कुमार अश्या अनेकांचं अमूल्य योगदान आहे. माझ्या लहानपणी कपिल देव आणि डावखुरा करसन घावरी ह्या दोघांवर जलदगती गोलंदाजीची मदार असायची. "मी वेगवान गोलंदाज आहे त्यामुळे मला जेवणात दोन रोट्या जास्त द्याव्या" हे तरण्याबांड कपिल देवने त्याची कारकीर्द सुरु होण्याआधी एका क्रिकेट कोचिंग कॅम्पमध्ये सांगण्यापासून ते आता एकाहून एक दर्जेदार वेगवान गोलंदाज आपल्याकडे असणं ही कमाल गोष्ट आहे.
कपिल देवने भारतीय जलदगती गोलंदाजीची सुरुवात खऱ्या अर्थाने केली असं का म्हणतात माहितीये ? त्यासाठी बरीच वर्षे मागे जावं लागेल. कपिल अगदी तरुण होता आणि पाकीस्तानचा सादिक महंमद हेल्मेट न घालता फलंदाजी करायला आला होता. तेव्हा भारतीय गोलंदाज वेगवान असतात असं कुणालाच वाटत नव्हतं. कपिल देवचे दोन-तीन उसळते चेंडू खेळल्यानंतर सादिक महंमदने हेल्मेट मागवून घेतलं आणि तिथे भारतीय वेगवान गोलंदाजीचा पाया रचला गेला. त्यादिवशी सादिक महंमदने स्वतःचं डोकं वाचवायला हेल्मेट मागवलं आणि आता जसप्रीत बुमराहच्या यॉर्करपासून स्वतःची विकेट कशी वाचवायची ह्या चिंतेत जगभरचे फलंदाज असतात.
कसोटी, एकदिवसीय, आणि टी२० ह्या तीनही प्रकारांत जसप्रीत बुमराह धमाल करतो. बुमराह संघात आहे म्हणजे कप्तानाच्या डोक्यावरचा भार हलका होतो कारण भारताची गोलंदाजी असली बुमराहकडे चेंडू दिला की तो कप्तानाचा विश्वास सार्थ ठरवणार म्हणजे ठरवणार! एकदिवसीय सामना किंवा टी२० सामन्यात शेवटची २-३ शतके गोलंदाजीची विशेष कष्टाची असतात कारण फलंदाज जास्तीत जास्त धाव करण्याच्या प्रयत्नात असतात. तेव्हा अर्थातच गोलंदाजांवर अतिशय दडपण असतं. जसप्रीत बुमराहने असं नाव कमावलं आहे की त्या षटकांत बुमराह गोलंदाजी करतोय म्हणजे प्रतिस्पर्धी संघातल्या फलंदाजांवर दडपण येतं. बुमराहबद्द्ल तर आता टी२० सामन्यात असं म्हणलं जातं की प्रतिस्पर्धी संघाने त्यांना वीसऐवजी सोळाच षटके फलंदाजीला मिळणार आहेत असं समजायचं कारण बुमराहच्या चार षटकांत खूप धावा करणं अशक्यप्राय!
क्रिकेटबद्दल एका वाक्यात असं म्हणतात की ग्लोरियस अनसर्टन्टी दाय नेम इज क्रिकेट! वैभवशाली अनिश्चितता म्हणजे क्रिकेट. एखादा सामना अश्या स्थितीत असतो की कमकुवत हृदय असणाऱ्यांनी बघू नये हे उत्तम! जसप्रीत बुमराह चेंडू हातात घेऊन, रन अप घेण्याआधी, एकदा फलंदाजाकडे बघतो. मैदानावरच्या त्याच्या संघातल्या प्रत्येक खेळाडूपासून स्टेडियममधल्या प्रेक्षकापर्यन्त, ड्रेसिंग रूममधल्या कोचपासून घरोघरी लिविंग रूममधल्या काऊच पोटॅटोपर्यंत सगळ्याना माहिती असतं ग्लोरियस सर्टन्टी दाय नेम इज बुमराह! वैभवशाली निश्चितता म्हणजे बुमराह!
----------------
(पूर्वप्रसिद्धी - क्रिक कथा दिवाळी अंक २०२४)
